Ang Sabongero - ISTORYAHENG PINOY

Ang Sabongero

Linggo ng umaga. Ang nayo'y tahimik,
Ang maraming dampa'y naro't nakapinid
Liban na sa ibong maagang umawit
ay wala ka man lang marinig sa bukid...
Di kaginsaginsa'y aking naisip;
Pintakasi ngayon. 'May sabong sa Pasig.'

Gadali pa halos ang taas na Araw
sa likod ng gintong bundok ng Silangan
ay kinuha ko na sa kanyang kulungan
ang manok kong bulik na sadyang panlaba...
Kay kisig na bulik! At aking hinusay
bawat balahibong nasira ang hanay,
ang palong, ay aking hinimas ng laway,
binughan ng aso nang upang tumapang!

Muling nagtilaok nang napakahaba
at saka gumiri ng lalong magara,
kumutok-kutok pa't kumahig sa lupa,
napalatak ako nang hindi kawasa...
Ang aking puhunang sampung piso yata'y
nabilang ko tuloy sa malaking tuwa:
"Sampung pisong husto" ang aking nawika!
"Kapagka nanalo'y doble na mamaya!"

Nang aalis ako't handa nang talaga,
siyang pagkagising ng aking asawa;
sinabi sa aking iwanan ko siya
ng maipamaryang dalawang piseta.
Ang sagot ko nama'y mangutang ka muna't
sa pagbabalik ko'y babayaran kita..
Ngunit di pumayag, ako'y lumayas na't
baka ang baon ko ay makulangan pa!

Sumakay sa jeepney na patungung Pasig,
na taglay ang tuwang walang kahulilip!
Hinimas-himas ang manok kong bulik
at inaantig ko ang lakas ng bagwis!
Nang ako'y dumating sa Pasig kong nais
ay nagkaretela akong nasasabik;
di naman naglaon ay aking sinapit
ang lumang sabungan; tao'y nagsisikip!

Nang kami'y naron na sa sadyang bitawan,
ang sigawa'y halos hindi magkamayaw!
Ang dala kong kwalta, todo sa pustaha't
pati kusing yata'y ipinag-ubusan...
"Sa pula! Sa pula!" ang doo'y hiyawan;
"Sa bulik! Sa bulik!" ang dito'y tawagan,
May logro ang diyes sa aking kalaban
at may doblado pa akong napakinggan.

Ang tari ay aming hinubdan ng katad
At ang tanim nito'y kumislap na kagya't
Iniaro ko na ang manok kong hawak
Saka ibinaba ng lubhang banayad....
Nagpandali na po sa gitna ng galak
Ang bulik at pulang kapwa malalakas,
Nang magkasalpok na sa dakong itaas
Ang pula y natari't bituka'y lumabas.

"Panalo na ako!" ang aking nasambit;
Ang kagalakan ko'y walang kahulilip,
Nguni't sa hindi ko malaman kung bakit
At biglang tumakbo ang manok kong bulik
At hagad ng pula'y sa sulok sumiksik
Na nangungupeteng sa karwaga'y labis....
Kaya sa nangyari, ako ay nanlamig,
At pinagpawisan pa ng gamunggong pawis...

Nang aking kunin na ang manok kong duwag
Ngalingali ko nang sa lupa'y ihampas!
Biro baga itong wala namang sugat
Ay siyang tumakbo nang wala sa oras!
Ang sumbrero ko'y nalabnot ko't sukat
At ako'y nangigil sa sariling palad.
Hiyawan ng tao'y hindi magkamulat
At parang tiyope ang manok kong hawak!

At ako'y umuwing malatang-malata!
Malamig ang tulo ng pawis sa mukha.
Nang aking sapitin ang sira kong dampa
Sa aming palayok tutong man ay wala...
Mainit ang ulo't walang patumangga
Sa aking asawa'y nasabi kong bigla
"Magtigil ka nga, ako ay sinama
Dahil sa kangina'y nambuwisit kang lubha!"

Sa nangyaring ito'y isang bagay lamang
Ang sa pagkatao'y aking natutunan.
Bawa't pagkabigo ay aral sa buhay
At tinandaan kong sabong ay ilagan,
'Yang mga taong lagi sa sabungan
Todo kung pumusta't todo kung humapay
Alin sa dalawa ang kahihinatnan:
Mamatay sa gutom o kaya'y magnakaw!!!